Lễ mừng lúa mới là một trong những lễ hội quan trọng của các dân tộc Tây Nguyên nói chung và đồng bào người Gia Lai nói riêng. Đây không chỉ là một lễ hội ăn mừng mà còn mang ý nghĩa bảo tồn và phát huy các các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số.
Nguồn gốc Lễ mừng lúa mới
Người Jrai cho rằng vạn vật đều hữu linh và các vị thần cũng có đời sống tình cảm như con người. Nếu con người biết dâng lễ vật đầy đủ với tấm lòng thành kính để bày tỏ lòng biết ơn đến các vị thần thì họ sẽ được thần linh che chở và giúp đỡ cho một năm ấm no, lúa thóc đầy nhà. Cũng từ quan niệm này, hàng năm, đồng bào Jrai ở Gia Lai đều tổ chức Lễ mừng lúa mới – Truyền thống văn hóa độc đáo của người dân nơi đây.
Ý nghĩa của Lễ mừng lúa mới
Lễ mừng lúa mới hay còn là Tết cơm mới và Tết Hạ Nguyên, là lễ hội quan trọng nhất trong hệ thống các lễ hội cổ truyền của các dân tộc Việt Nam.
Lễ hội được tổ chức với mục đích mừng mùa màng thuận lợi và cúng tạ các vị thần đã giúp dân làng có một năm mùa màng bội thu, gia đình ấm no hạnh phúc.
Lễ mừng lúa mới còn giúp quảng bá các giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Jrai nói riêng và đồng bào các dân tộc thiểu số trên địa bản tỉnh Gia Lai nói chung.
Thời gian tổ chức Lễ mừng lúa mới
Vào tháng 12 hàng năm, ngay sau khi thu hoạch xong mùa vụ, đồng bào Jrai sẽ tổ chức Lễ mừng lúa mới – Một trong những lễ hội độc đáo của dân tộc mình.
Các phần lễ tại Lễ mừng lúa mới
Theo các già làng, Lễ mừng lúa mới cúng xin 7 vị Thần: Thần Đất, Thần Trời, Thần Nước, Thần Nuôi dưỡng, Thần Che chở, Thần Bảo vệ và Thần Lúa để phù hộ cho gia đình, dòng tộc, bản làng được bình an. Đây cũng là lễ để tạ ơn các vị Thần đã che chở, giúp đỡ cho dân làng mùa màng ấm no.
Lễ mừng lúa mới gồm ba hoạt động chính: cúng lúa mới tại rẫy, cúng tại kho lúa và cúng tại nhà của chủ lúa.
Lễ cúng mừng lúa mới tại rẫy
Lễ vật cho buổi lễ cúng tại rẫy sẽ được chuẩn bị từ sáng sớm, chủ yếu là rượu, gà, chén đựng rượu bằng đồng. Chủ lễ thường là người bác của cả dòng họ.
Trong lúc khấn, thầy cúng sẽ làm động tác chạm 7 lần vào chén rượu đồng và cầu khấn 7 vị thần cho lúa mau chín, thơm ngon.
Vì phong tục của người Jrai vẫn theo chế độ mẫu hệ, nên sau khi cúng xong, những người phụ nữ trong gia đình sẽ được mời rượu đầu tiên rồi mới đến nam giới, sau đó là khách đến tham dự.
Sau khi hoàn tất lễ cúng tại rẫy, tất cả mọi người sẽ cùng nhau tuốt lúa để đưa cất vào chòi lúa và kết thúc phần cúng ngoài rẫy.
Lễ cúng mừng lúa mới tại kho
Lễ cúng tại kho lúa còn được gọi là rước hồn lúa vào kho.
Theo quan niệm của người Jrai, con người có nhà để trú ngụ thì lúa cũng phải có kho để ở. Gia đình nào không có kho để đựng lúa thóc sẽ bị Giàng trách phạt, không được ban tặng sư no đủ. Vì vậy lễ cúng tại kho lúa cũng rất được người dân coi trọng.
Kho lúa của người Jrai là một nhà sàn thu nhỏ khoảng 10m2, làm bằng ván trụ gỗ, mái tranh để tránh mưa nắng và tránh chim chóc để bảo vệ lúa. Việc làm kho được người Jrai đặc biệt chú trọng.
Lễ cúng mừng lúa mới tại nhà
Lễ vật cúng tại nhà gồm gà, lợn, cây nêu, 1 thúng lúa, các vật dụng làm lúa như nia, liềm, thúng, gùi,…và 3 chén rượu.
Nghi thức tiến hành Lễ cúng lúa mới tại nhà cũng tương tự như ở rẫy. Tiếp sau đó là lễ giã gạo nấu cơm do các cô gái đảm nhiệm.
Trong ngày mừng lúa mới, gia chủ cũng chuẩn bị thêm nhiều món ngon để đãi khách mời đến tham dự.
Sau khi kết thúc nghi lễ cúng mừng lúa mới, đồng bào Jrai sẽ cùng nhảy múa trong tiếng cồng chiêng và ăn uống trò chuyện thâu đêm.
Không chỉ mang ý nghĩa về tâm linh, Lễ cúng mừng lúa mới của đồng bào người Jrai ở Gia Lai còn là dịp để kết nối cộng đồng và gìn giữ văn hóa truyền thống.